Alcoholconsumptie en sterftecijfers: de J-curve
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen leefstijlfactoren (voeding, lichamelijke activiteit, roken, alcoholconsumptie) en de kans op het krijgen van ziekten (morbiditeit) of de kans te overlijden (mortaliteit).
Voor dergelijk onderzoek worden grote groepen mensen vragen gesteld over hun leefstijl en daarna gevolgd om te zien of deze mensen ziekten krijgen of overlijden.
De gegevens die gedurende vele jaren zijn verzameld worden gebruikt om de relatie tussen een leefstijlfactor en de kans op een ziekte of vroegtijdig overlijden te berekenen. Deze verbanden worden weergegeven in een grafiek. Zo’n grafiek staat hieronder[1].
In deze grafiek staat het verband tussen alcoholconsumptie uitgedrukt in het aantal glazen alcoholhoudende drank dat men gemiddeld per dag drinkt en het daarmee samenhangende risico op vroegtijdig overlijden.
Omdat deze lijn de vorm van de letter J heeft, wordt dit verband ‘de J-curve’ genoemd.
Betekenis van de J-curve
De J-curve laat zien dat als je een matige hoeveelheid alcohol consumeert (1-2 glazen per dag voor vrouwen en 2-3 glazen per dag voor mannen), je een lagere kans hebt om vroegtijdig te overlijden. Drink je meer dan wordt deze kans juist hoger.
Kritiek op de J-curve
De J-curve wordt met enige regelmaat bekritiseerd. Kritiek richtte zich aanvankelijk op de controlegroep, de niet-drinkers (0 standaardglazen per dag). De kritiek was: zijn niet-drinkers wel de goede controlegroep, zijn dat misschien ex-alcoholisten? Vele grote bevolkingsonderzoeken zijn toen opnieuw uitgevoerd en het bleek dat de uitkomsten vergelijkbaar waren: er werd een J-curve gevonden zowel wanneer de controlegroep uitsluitend uit echte geheelonthouders bestaat (weergegeven door de groene lijn) als wanneer de controlegroep ook ex-drinkers dan wel af-en-toe drinkers bevat (de lichtblauwe lijn)[2].
De J-curve wordt steeds minder gebruikt. Meer en meer worden rekenmodellen gebruikt om de relatie tussen alcoholconsumptie en de kans op ziekten in te schatten. Onduidelijk is wel of alle effecten (ongunstig en gunstig) worden meegenomen, welke aannames voor die effecten zijn gemaakt en hoe de verschillende effecten worden opgeteld.
Een van de laatste van dergelijke berekeningen naar de totale ziektelast van alcoholconsumptie laat toch weer een J-curve zien[3]:
[1] Op basis van: A DiCastenuovo, e.a. Alcohol dosing and total mortality in men and women. An updated meta-analysis of 34 prospective studies. Arch Intern Med (2006) 166:2437-2445.
[2] Figuur overgenomen uit dezelfde publicatie: A DiCastenuovo, e.a. Alcohol dosing and total mortality in men and women. An updated meta-analysis of 34 prospective studies. Arch Intern Med (2006) 166:2437-2445.
[3] GBD 2020 Alcohol Collaborators Lancet (2022) 400(10347):185-235. doi: 10.1016/S0140-6736(22)00847-9.